Met dank aan enkele verzamelaars, waaronder Robin Pearce - Engeland en Brigitte Toll - Duitsland, die zich bereid hebben gevonden informatie te delen uit eigen zeer waardevolle “eerste editie” privé-collecties en hard aan het werk zijn om mij van nieuwe informatie te voorzien. Feiten zonder welke ik dit verhaal niet had kunnen schrijven. Verrassende onthullingen, het plaatje compleet… De geschiedenis herschreven! December 2015: Enkele maanden geleden kreeg ik een aantal oude originele versies van Stamboeken en artikelen uit het begin van de 20e eeuw toegestuurd. Naarmate ik er meer kreeg en de documenten zorgvulig bestudeerde groeide bij mij het besef dat de geschiedenis zoals we dat tot nu toe kenden veel losse eindjes bevat en niet altijd erg waarheidsgetrouw is. Voor mij een reden om in de cyberpen te klimmen en de geschiedenis van de Witte Herder te herzien, me daarbij strikt houdend aan dat wat we kunnen bewijzen door middel van de originele informatie dat we op schrift hebben. Met name informatie uit de originele 1e editie van het Duitse Stamboek van 1914 , foto’s waarvan bewezen is dat het een bepaalde hond betreft en artikelen verschenen in de SV. Krant tussen 1900 en 1925 . Ook het boek van von Stephanitz “De Duitse Herdershond in Woord en Beeld” gedrukt in 1901 en 1909 is een goede bron van informatie, terwijl latere edities en vertalingen dusdanig zijn gewijzigd dat de meeste informatie over de wit gekleurde Duitse Herder grotendeels is gewijzigd of verwijderd; hetzelfde geldt voor de ondertitelingen van een aantal foto’s. Ook in latere herdrukken van het Stamboek (1926) worden er geen kleuren meer vermeld bij de eerder geregistreerde wit gekleurde honden, of ze worden niet meer vernoemd/zijn verwijderd/dood verklaard als pup. Menig hart van de romantici onder ons zal een slag overslaan, maar als eerste moeten we af van het verhaal van de adelijke familie van Habsburg die pure Witte lijnen zou fokken omdat de dames van het hof zeer gecharmeerd zouden zijn van het uiterlijk en de kleur van deze atletische, gracieuze witte honden en omdat ze zo goed pasten bij de schitterende zilvergrijze of crème-witte Lippizaner paarden die de koninklijke koets voorttrokken. Het is een mooi verhaal maar hoogst onwaarschijnlijk mede door de manier van fokken in die tijd om alle voorkomende kleurslagen van Duitse Herdershonden door elkaar heen te gebruiken in de fokkerij, Er is wel een vermoeden dat er lijnen van overwegend witte herders in opkomst waren in Duitsland in het prille begin van de 20e eeuw, maar daar zijn geen echte bewijzen van. Daarbij heeft Ann Tracy nooit een Witte herder geïmporteerd naar Amerika en haar 1e nest met witte pups werd pas in de 3e generatie van haar fokkerij geboren uit gekleurde ouders, dit hoogstwaarschijnlijk per toeval. Als we verwijzen naar de lijn ‘Von Habsburg’ dan hebben we het over een Zwitserse kennel van Duitse Herders gesitueerd in Basel, de Zwitserse fokker was de heer Bürger uit Basel. Deze fokker fokte geen zuivere witte lijnen maar gewoon Duitse Herdershonden in alle kleurslagen wat in die tijd gebruikelijk was. Hij fokte voornamelijk uit de werkhondenlijnen van Wurtemberg (Noord Duitsland) onder de naam “Von Habsburg”. De honden van de Habsburg bloedlijn dateren van ver voordat Horand von Grafrath in beeld komt en pas in een later stadium worden daar andere lijnen aan toegevoegd zoals de honden uit de lijnen Von Boll, Von Kron en de Horand von Grafrath afstammelingen. Greiff III Foto: V. Stephanitz 1e druk, 1901 Submitted by Robin Pearce - Engeland In 1891, ver voordat Hektor Linksrhein (Horand von Grafrath) in beeld komt, wordt Phylax opgericht, de eerste Duitse Herdershonden Vereniging. De oprichters van Phylax zijn de vrienden Riechelmann-Danau en Graf von Hahn. De vereniging houdt zich bezig met het fokken van Duitse Herdershonden, voornamelijk in Noord- en Midden Duitsland. Door gebrek aan systematische leiding en interne problemen wordt deze vereniging enkele jaren later in 1894 ontbonden. Deze vereniging is de grondlegger van de fokkerij van Duitse Herdershonden. Hektor Linksrhein wordt op 1 januari 1895 geboren. Hij is gefokt door Herr Sparwasser en komt uit hetzelfde nest als Luchs SZ 155. Zijn ouders zijn Kastor SZ 153 en Lene Sparwasser SZ 156. Lene is een dochter van Lotte en de witte reu Greiff. Over de ouders van Lotte is niets bekend, noch over de afstamming van Greiff. In 1899 koopt Von Stephanitz Hektor en geeft hem de naam Horand von Grafrath. Samen met zijn nestbroer Luchs is Horand het lot, of liever gezegd ‘de leidende ster’, van de Duitse Herdershond, aldus Von Stephanitz. Zo wordt Horand de stamvader van de huidige Duitse Herders. Enkele weken na de aankoop van Horand sticht Von Stephanitz samen met Arthur Meyer der ‘Verein für Deutsche Schäferhunden’ en Horand wordt als eerste ingeschreven in het stamboek, SZ 1. Op de ledenvergadering in september 1899 worden de raskenmerken voor de Duitse Herdershond aangenomen. De kleur wit staat als “ongewenst” omschreven. De twintigste eeuw In de eerste vijftien jaar van de nieuwe eeuw loopt de geschiedenis van de Witte Herder parallel met de fokkerij van de Duitse Herder. In feite is er weinig bekend over de Witte Herder uit die tijd. Er wordt niet echt op kleur gefokt, althans er worden geen kleuren uitgesloten van de fokkerij. Wel probeert men het ideaalbeeld van de geel/bruine hond vast te houden. Als we kijken naar de beschrijvingen van de honden zien we vaak; ‘geel en grauw’, ‘grauw en tan’, ‘wit en grauw’ of ‘wolfsgrauw’. Mochten er al zuiver witte honden gebruikt zijn in de fokkerij in de eerste twee decennia, dan is daar niet of weinig over uitgeweid. Berno blijkt moeilijk te verkopen, enige tijd later in een 3e advertentie staat: “Gelegenheitskauf! Besondere Umstände halber, gebe billigst ab: Berno von der Seewiese”. Eventele nakomelingen van Berno hebben we niet gevonden. Berno von der Seewiese werd geacht de eerste Witte herdershond te zijn die werd ingeschreven in het Duitse Stamboek. Helaas moet deze ongekroonde koning van zijn troon worden gestoten. In de originele versie van het Stamboek van 1914 1e editie kunnen we zien dat er eerder meerdere witte honden werden geregistreerd, onder andere het witte teefje Lotte Von Burg Elz. Bovenstaande foto van Lotte komt uit het boek: “Der Deutsche Schäferhund” van auteur Ernst Schmidt. Als we dan de stamboom van de eerste in Amerika geboren witte pups in de kennel van Ann Tracy bekijken – 1917 - dan zien we dat de verwantschap tussen Lotte en deze pups bijzonder groot is. Deze pups zwaar zijn ingeteeld met Ch Luchs x zijn halfzuster Fee Von Boll als grootouders aan vaders kant en als overgrootouders aan moeders kant. We zien dan Munko Von Boll 4x, aan vaders kant 2x als grootvader en aan moeders kant 2x als overgrootvader. Ook Minka komen we tegen en natuurlijk zien we ook de naam ‘Graaf Eberhart von Hohen- Esp’ SZ 1135 weer terug aan beide kanten. Deze hond, ‘Hektor’ genoemd, is van vaders kant een afstammeling van Beowulf’s beroemde broer Pilot en Nelli II Eislingen. Hij is tevens de grondlegger van de beroemde ‘Boll’ en ‘Kriminalpolizei’ lijnen. Ook kampioen 1906/07 Roland von Starkenburg – met als grootvader Horand’s zoon Hektor von Schwaben - is een steeds terugkerende naam op de stambomen van onze Witte Herders. Roland is de vader van Hettel-Uckermark, een andere bekende lijn in de stambomen. Het zou te ver gaan om een totaalbeeld te geven van de verwantschap van de Witte Herder met de Duitse Herder; in ieder geval zijn deze honden de grondleggers van een groot gedeelte van ons Witte Herder bestand geweest in Amerika maar ook in Engeland, waar de Witte Herder nooit helemaal verdwenen is en zelfs bijzonder populair was gedurende de hele 20e eeuw. Zo heeft Lotte een verhaal gekregen en deze vier eerste in Amerika geboren witte pups van Ann Tracy een gezicht.   Onthutsend Tot aan de 1e Wereldoorlog is het vrij rustig rondom de Witte Duitse Herders. Witte pups worden ingeschreven in het Stamboek en alle kleurslagen, waaronder ook wit (wel minder in aantal en ook bij uitstek in bepaalde lijnen) worden gewoon door elkaar heen gefokt, ondanks de vermelding dat wit een ongewenste kleur is in de rasstandaard van de Duitse Herder opgesteld door de ‘Verein für Deutsche Schäferhunden’ (1899). Ook verschijnen er Witte honden op de tentoonstellingen waar ze net als de gekleurde honden gekeurd worden, hoewel ze niet voor Kampioenschap in aanmerking kunnen komen vanwege de ‘ongewenste’ kleur. Ook worden ze rgelmatig voorzien van hier en daar toch wel ‘bijzondere’ opmerkingen in de tentoonstellingsverslagen, zoals het geval was in het verslag van de tentoonstelling van 1 februari 1914 met als keurmeester Herr K. Schrey. Hij keurde 118 Duitse Herders en geeft in zijn verslag zijn bevindingen weer van de voornaamste honden. Ook de 3 Witte honden worden hier bij name genoemd. Verslag: Die Ausstellung zu Solingen am 1. Februar 1914 ”Tot slot wil ik nog drie Witte Herdershonden noemen. Twee daarvan, een reu “Wolf” en een teefje Wölfi” zijn nestgenoten van Rolf von der Waffenstadt - 16519, uit Ceres vom Reineck - 7099; Ene “Tilli” is van Luchs von Opladen - 14402 uit Herta von der Waffenstadt geboren. De moeder van Tilli en de vader van Wolf en Wölfi zijn volle broer en zus, de vader van Tilli is echter ook de vader van Rolf en Herta von der Waffenstadt. Het is daarom wel zeker aan te nemen dat er in de voorvaderen van Luchs von Opladen - 14402 witte honden geweest zijn, dus dat we hier te maken hebben met een eigenaardige terugslag”. K. Schrey - Lennep SV-krant 1915 Langzaam maar zeker wordt de sfeer rondom de Witte herdershonden grimmiger en de toonzetting feller. In de SV krant van maart 1915 staan twee artikelen met daarin twee totaal verschillende opvattingen over de witte pups die geboren worden in de nesten van gekleurde ouders. Bij het lezen van deze artikelen moeten we uiteraard in acht nemen dat in die tijd Genetica in de kinderschoenen stond en onderzoek betreffende genetische achtergronden en afwijkingen in de hondenfokkerij nog niet van toepassing was. Het zou te ver gaan om hier de complete artikelen weer te geven, dus volsta ik met het vernoemen van de belangrijkste opmerkingen uit deze artikelen, om zo een indruk te krijgen van de gedachtengang uit die jaren. Wilhelm Wülfling, Barmen: Witte Herdershonden, een speling van de natuur? In zijn artikel zegt hij: “Ik wil vooropstellen dat ik de eerder genoemde mening, dat waarschijnlijk de sterke familie-inteelt schuldig is aan verbleken van de vacht niet deel. Ook dat er wellicht sprake is van een sterke terugslag op de geliefde witte kleur van voor het jaar 1900, en dus zeker van de in beide ouderstammen sterk vertegnwoordigde Oudduitsen afkomstig zou zijn, is eveneens niet van toepassing.” Nee, hij is er vast van overtuigd dat het in geen geval iets genetisch zou kunnen zijn. Onmogelijk! Als dat wel het geval zou zijn dan hadden ze nu toch net zoveel witten als gekleurden gehad? En dan, kijk eens naar onze sterke Kampioenen, die geen witte jongen hebben gekregen. Het is gewoon een speling van de natuur, net zoals andere diersoorten witten verkrijgen en zelfs de mens, met name de zwarte bevolking bracht ze ook voort; Albino’s met een witte huid die na de geboorte niet donker kleurde en zelfs bij de blanken kwam het voor. Zielige schepsels met rode ogen die geen zonlicht kunnen verdragen en gedoemd zijn om in de duisternis te leven. Hij gaat verder: “Ik ben zelf in de gelegenheid geweest om zo’n geval te bestuderen. Een sportvriend schaffte vanuit een advertentie een witte pup aan. Gezien deze al met 12 weken de oren had staan dacht men onwillekeurig een gelijkenis met een geit vast te kunnen stellen. Hij was ook broodmager en hoogbenig en een slechte vreter. Zijn leven was van korte duur. Wie eenmaal in de gelegenheid is geweest een witte herdershond te observeren zal de waarneming gemaakt hebben dat ze deels een ziekelijke indruk geven en grotendeels apatische gezellen zijn.” En als laatste: “Er heerst nu vaak de indruk, dat deze Albino’s, “Weisslingen” of zoals men hier ten lande zegt “Kakerlaken”, een bijzonder ras zijn, maar dat is echter niet waar. Het albinisme is veel meer een ziekte met een gebrek aan kleurstoffen in ogen, haar en huid. Die weinige dieren waarvan de ogen niet rood zijn zoals we dat zien bij de intensieve albino’s, maar bruin zijn - wel niet zo donker of zwart zoals het bij de herdershonden gewenst is - behoren tot een andere “ Albinotische graad” * . Dus alles wat afwijkt qua huid, haar en ogen en zo tussen het normale en het intensieve albinisme ligt, behoort tot een andere albinotische graad, dus eigenlijk is dat een “Semialbinisme” * . * De woorden ‘albinotisch’ en ‘semialbinisme’ bestaan niet in de Nederlandse taal. In weerwoord op dit artikel verschijnt er in dezelfde maand een 2e artikel: Witte Herdershonden - R. Löns. Ook van dit artikel, hoewel erg interessant een beknopte weergave. Opmerkelijk ook is dat in Duitse- maar ook in de latere Engelse artikelen er zo goed als altijd vermelding wordt gemaakt van het verschil in aard tussen de gekleurde en de witte Duitse Herder. De witte hond blijkt al vanaf de eerste vermeldingen vriendelijker en rustiger te zijn dan zijn gekleurde broeders, hoewel werklust en capaciteiet van beiden gelijk is. In zijn artikel geeft de heer R. Löns een goede uitleg wat albino inhoud. Hij ergert zich aan “domme woorden” zoals Albinismus en albinotisch, maar zegt hij: Albino komt zeker voor bij honden, zij het zelden en dan overwegend bij Doggen, Buldoggen, Boxers, Dalmatiërs en Engelse Pincherachtigen. Deze honden zijn vrijwel altijd doof en blind, hebben weinig overlevingskansen of de mogelijkheid zich voort te planten. Waar zijn verhaal echt interessant wordt is in het laatste gedeelte dat ik zo goed als mogelijk waarheidsgetrouw zal vertalen: “Wanneer er dus vandaag de dag witte pups geboren worden bij onze Herdershonden zou men ze niet zonder meer moeten verwerpen/elimineren, echter, in het geval dat de jongen krachtig zijn ze in leven laten; het is zeer waarschijnlijk dat deze terugslag komt van hun “Schafpudel” voorouders en ze samen met de vachtkleur ook hun bijzondere deugden, zoals schranderheid, rust en wildreinheid hebben geërfd. Ook als ze in de fokkerij nauwelijks een rol zouden spelen dan kunnen ze toch zeker als zeer aantrekkelijke begeleidings- en Schutzhund dienst doen, die het ras menig vriend zal verschaffen. Of het verstandig is met witte teven en witte reuen anders dan met wit verder te fokken betwijfel ik echter. In dat geval bestaat het gevaar dat daarmee witte tonen/kleurpatronen in het ras komen die niet noodzakelijk zijn, bij allen bonte, niet heldere of verzadigde kleuren zullen geven die er slecht uitzien en de Herdershond een te opvallend uiterlijk geven die hem minder geschikt zullen maken voor het werk waarvoor hij bestemd is. Bonte aftekeningen en vachtverbleking kunnen zich zo in het ras nestelen en zijn zeer moeilijk weer kwijt te raken. Een sneeuwwitte Herdershond met natuurlijke ogen is zonder twijfel een zeer mooie hond, mits hij goed en krachtig is gebouwd en mooi in de vacht zit. Liefhebbers zullen er zeker voor te vinden zijn.” R. Löns Dat zijn wijze woorden van de heer Löns, jammer dat niemand er naar heeft geluisterd of naar gehandeld; Had men dat wel gedaan dan zou de geschiedenis van de Witte Herder er waarschijnlijk heel anders hebben uitgezien. Na de 1e Wereldoorlog laaien de gemoederen hoog op en hebben de Witgekleurde honden in Duitsland nog maar weinig kans van overleven. Als we de 1e editie van 1914 van het Duitse Stamboek bekijken dan zien we daarin meerdere (hetzij wel in veel mindere mate) witte pups ingeschreven, met naam, nummer en met kleurvermelding. Daaronder vinden we ook Herta von der Waffenstadt, Lotte en Berno, Wolf en Wölfi. Leggen we dan de herdruk van het Stamboek van 1926 daar naast dan komen we tot de onthutsende ontdekking dat nog wel de nummers en namen van deze honden terug te vinden zijn, echter zonder kleurvermelding of soms zelfs met ten onrechte de vermelding ‘overleden als pup’, ook als dat niet het geval is zoals bij Herta von der Waffenstadt SZ 27074 - geboren 28.10.1911, V: Luchs von Opladen x M: Loni von Saarbrücken en geregistreerd in het 1e Stamboek. Het betreft hier een witte teef en de moeder van de witte Tilli zoals geregistreerd staat in het 1e Stamboek en vermeld in het keurverslag van K. Schrey uit 1914. In de herdruk van het Stamboek van 1926 zien we bij deze teef de vermelding: overleden als pup . Het is duidelijk, men wil af van deze “Witte Kakerlaken” (kakkerlakken), maar vooral wil men af van iedere mogelijke verwijzing in de afstamming van de vele Kampioenen die de top bereiken in tijden dat de fokkerij van de Duitse Herder tot glorieuze hoogte is gestegen. Maar de wit/gelig/creme/of lichtgrijs vererfende Kampioensreuen worden al snel gemeden in de fokkerij en vinden uiteindelijk een weg in de export naar Amerika en Engeland. In Europa verdwijnen de Witte Duitse Herders dan ook vrij snel uit het straatbeeld. In Engeland en Amerika daarentegen genieten de Witte honden grote populariteit en worden gewoon gebruikt in de fokkerij. Een enkele keer zijn er zelfs vrij zuivere lijnen van Witte Herdershonden vinden.

Lotte von Burg Elz 1913 (SZ 43041) Photo submitted by J. Chanyi

PAGE UP

Horand von Grafrath

In het boek van Von Stephanitz (1921) zien we een foto van een stokharige Witte reu uit Noord Duitsland; Berno von der Seewiese. Hoewel deze hond in het van het boek van V. Stephanitz niet bij naam wordt genoemd, staat hij wel in het Zuchtbuch met vermelding van zijn nummer: SZ 43629. Berno werd geboren op 24 maart 1913 en gefokt door G. Uebe von Seehausen. Een prachtige witte reu, met een uiterlijk waarvan onze huidige stokhaar Witte Herder slechts weinig afwijkt. Berno is de zoon van Tyranin von Maingau en Gisa von Kameltal en is in de 5e generatie een afstammeling van Horand von Grafrath en Mores Plieningen SZ 159 via Ch. Hektor von Schwaben en zijn zoon Beowulf von Nahegau. In de 5e generatie aan moeders kant zien we Flora HGH, een hond uit de lijn van Von Habsburg. Als Berno een jaar oud is wordt hij te koop aangeboden voor de exorbitante prijs van 500 Mark. Een ongekend hoog bedrag voor die tijd; voor een pup wordt 30 Mark gevraagd. (Zie foto bovenlinks, de onderste advertentie van de fokker von Plochingen, preis per Stück 30 Mk.) Tekst van de 1e advertentie uit begin 1914: Achtung! Grösste Seltenheit! Berno v.d. Seewiese, 43629, rein weiss, ohne jedes Abzeichen, 1 Jahr alt, ff. Stehohren u. Rute, Grösse 65 cm Stockmass, als Haus-, Zimmer- und begleithund, bestens dressiert, mit nur besten Eigenschaften, ohne jede Untugend, zum äussersten Preise von 500 Mark. Der Rüde ist bester Renommier-, wie auch Ausstel- lungshund. G. Uebe , Seehausen , Polizeisergeant, Kreis Wanzleben Als Berno 14 maanden is (eind mei 1914) verschijnt er een 2e advertentie, maar deze keer met de vermelding: “Prijs na overeenkomst”.

Maak kennis met Lotte Bron: Brigitte Toll, tekst R. Tilstra Lotte werd geboren op 25 februari 1913 (Berno op 24 maart van hetzelfde jaar) in een nest bestaande uit 3 pups, 2 reutjes - Cäsar en Horst - en 1 teefje. In het Stamboek staat vermeld: Wurfmeldung 43039-43041. Züchter des Wurfes: M. Krebs Jun-Eltville a. Rhein. Hundin, weiss, gelber Unterton. Bes.: Dressler, Eltville a. Rein. Maar de grootste verassing komt als we haar stamboom gaan bekijken en dan de stamboom er naast leggen van het uit Duitsland geïmporteerde reutje van Ann Tracy in Amerika, Ch. Luchs ZS 161.964. We zien daar een nauwe verwantschap tussen deze Ch. Luchs en Lotte met dezelfde vader/grootvader Munko Von Boll, overgroot-moeder Minka Von Boll en aan beide kanten Graf Eberhard von Hohen-Esp als overgrootvader. Ook vinden we Roland von Starkenburg op de stamboom aan moeders kant.

Berno Von Der Seewiese - 1913

Foto links: Greiff III , ruwharige (Shaggy-haired, zothaariger) Duitse Herdershond v. Greiff II. a. Schöna. Fokker en eigenaar Schafmeister Frömmling, Lucklum, Braunschweig. In de 1e druk van het boek van v. Stephanitz zien we deze afbeelding van een kleinzoon van “Greiff” een Witte Herdershond, met ondertiteling! In latere versies staat nog wel de foto, maar zonder ondertiteling. 1882 was het jaar van de tentoonstelling in Hannover. Op deze tentoonstelling worden twee Herdershonden voorgebracht, te weten; de grijs-witte reu Kirass en de zuiver witte reu Greiff. De witte herdershond Greiff wordt in 1879 geboren, het is een witte hond met staande oren en een stokharige vacht. Jammer genoeg is er (nog) niets bekend over zijn voorouders. Diezelfde Greiff zien we terug in 1887, ditmaal in gezelschap van zijn twee witte dochters Greiffa en Russin. Een feit is dat de witte Greiff de grootvader is van de allereerste Duitse Herder in het Duitse Stamboek, Hektor Linksrhein, omgedoopt door zijn nieuwe eigenaar Rittmeester Von Stephanitz in ‘Horand von Grafrath’ (SZ1). Ondanks de directe afstamming van Horand v Grafrath en deze witte reu Greiff wordt wit al in de eerste rasstandaard van 1898 als ongewenst aangemerkt. Na de 1e Wereldoorlog komen de witte, de geelgrijze en ook de lichtrijze Duitse Herders in een kwaad daglicht te staan, wat geleidelijk aan van kwaad tot erger werd. Wit- maar ook vachtverblekend vererfende Kampioensreuen worden teruggetrokken uit de fokkerij en/of worden geëxporteerd. Al in 1915 zegt de heer R. Löns in de SV. Krant van maart van datzelfde jaar dat het wellicht verstandig zou zijn om gekleurd en wit separaat te fokken om zo beide variéteiten zuiver op kleur te houden. Hij is er van overtuigd dat ook de Witte een zeer goede herdershond is waar veel liefhebbers voor te vinden zijn, maar dan wel op kleur gefokt. Ook in die tijd wist men al dat Wit x Wit altijd Wit geeft.

De ironie van het verhaal wil dat het voor altijd de vraag zal blijven of de Wit gekleurde Herder voornamelijk heeft kunnen over- leven door de nauwe verwantschap met Horand v Grafrath tot op de dag van vandaag, of dat juist dit gegeven de oorzaak was dat de Witte Duitse Herder in Europa met uitroeiing werd bedreigd. Horand von Grafrath

Foto: Lynda Proulx

Submitted by Brigitte Toll

Tekst en copyright: Ruut Tilstra